توضیحات کوتاه پیرامون همه تیپهای انیاگرام
انیاگرام یک مکتب شخصیتشناسی بسیار قدیمی است که ردپای آن را میتوان در دوران هخامنشیان (در ایران باستان) و حتی پیش از آن (در یونان باستان) پیدا کرد. این مکتب، سالهای بسیاری را با فراز و نشیبهای فراوانی گذرانده و دستخوش تغییرات و گاها تحریفات زیادی گشته است. از دل دیدگاههای عرفان شرقی و مکاتب متفاوت فلسفه غربی عبور کرده، چندی با ادیان الهی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) همنشین شده و فرقههای متنوعی از خودکاوان و جهانکاوان جویای حقیقت را تجربه کرده است و در انتهای سده 18 میلادی به دست جرج ایوانوویچ گرجیف، مجددا تبویب شده و به دنیای مدرن و مستدل علمی پا گذارده است.
ورود این مکتب مهم در شخصیتشناسی به علوم انسانی (خصوصا روانشناسی) توسط یکی از شاگردان غیر مستقیم گرجیف، یعنی کلادیو نارنهو انجام شده که آن را به صورت دایرهای از 9 تیپ شخصیتی معرفی کرد. هر یک از این 9 تیپ، ویژگیهای شخصیتی متفاوتی دارند. آنها خصلتها، ترجیحات، اهداف، اخلاق، نیازها و باورهای مخصوص خود را دارند و جهانبینی خاصی را میتوان به آنان منسوب کرد که با دیگر تیپهای شخصیتی تفاوت داشته باشد. طبق مطالعات نظریه پردازان اخیر انیاگرام، راس هادسون و ریچارد ریسو این تیپهای شخصیتی میتوانند در طیفی از سلامت روانی و رشد شخصیت نیز قرار گرفته باشند.
او شخصی آرمانگرا و ایرادگیر است که میخواهد جهان را طبق اصول خود، پیش ببرد
او شخصی آشتیدهنده ولی تنبل است که میخواهد کل دنیا همانطور که هست، همیشه باقی بماند
او شخصی پرجنبوجوش و بی مسئولیت است که میخواهد همه لذت های جهان را تجربه کند
او شخصی در ابتدا بدبین ولی در ادامه وفادار است که میخواهد چیزی از او دائما مواظبت کند
محدودههای انیاگرام که با نامهای تریادهای انیاگرام و مراکز شخصیتی هم شناخته میشوند، دستههای سهتایی از تیپهای کنار هم هستند که ویژگیهای مشترکی با یکدیگر داشته باشند. این محدودهها با 3 عنوان محدوده حسی، محدوده فکری و محدوده شمّی شناخته میشوند. سه مرکز هوش تفکر، احساس و غریزه که گرجیف آنها را معرفی و ویژگیهای مشترکشان را مشخص کرده بود اما با ورود علم روانشناسی به انیاگرام، نکات علمیتر، پیچیدهتر و دقیقتری به آنها اضافه شد. تیپهای 2 و 3 و 4 در محدوده حسی، تیپهای 5 و 6 و 7 در محدوده فکری و نهایتا، تیپهای 8 و 9 و 1 در محدوده شمّی قرار میگیرند. این محدودهها به شکل پیچیدهای با هم در ارتباط هستند.
پس از بحث ادراک و جهانبینی مبتنی بر احساسات، تفکرات و غرایز، بارزترین ویژگی مشترک در هر محدوده، هیجان پایه و اساسیای هست که شخصیت، پیرامون آن شکل میگیرد. تیپهای محدوده حسی پیرامون هیجان غم، تیپهای محدوده فکری پیرامون هیجان ترس و تیپهای محدوده شمّی پیرامون هیجان خشم، شخصیت خود را پرورش داده اند و فقط نحوه مقابله با آن که شامل (فرار، مقابله و تسلیم) میشود، سبب بروز ویژگیهای متفاوتی میشود که شخصیتهای هر محدوده را از یکدیگر متمایز و جدا میکند. در اینجا هر یک از 9 تیپ به وجود آمده، به یکی از سه راهبر بقای (فردی، جنسی و اجتماعی) متصل خواهد شد که مجموعا 27 تیپ فرعی را به وجود میآورد.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی منظم، دقیق، مبادی آداب، دارای اصول و برنامه مشخص است که خطکش درست و غلط در زندگی دارد، استانداردهای بالایی برای خود و جامعه که باید رایت شوند و اگر نشوند ایرادگیر، مواخذهگر، کنترلگر و آزرده میشود. توجه او به طور مداوم به آن چیزی جلب میشود که خطا یا اشتباه باشد و مثل یک منتقد اجتماعی، آن را گوشزد میکند. تیپ 1 ایدهآلی از جهان دارد که با واقعیت فرسنگها فاصله دارد و همیشه از این بابت خشمگین است. خشمی که طبق استانداردهایش نباید ابراز شود.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی به شدت بخشنده، مراقب دیگران و همیشه مترصد فرصتی برای رفع نیازهای اطرافیان است. دیگران میتوانند از حس کنترلگری دریافت کنند چرا همیشه مراقب و مواظب بقیه هست و نمیخواهد از نزدیکانش غافل شود. تیپ 2 در خدمت دیگران، ارتباط محور و پر از نیتهای خوب است ولی انتظار دارد که به خاطر این خدمات از او قدردانی شده و دوست داشته شود. این امر بدان معناست که او همه این کارها را برای دریافت تایید بیرونی انجام میدهد و دارای غروری نهفته است.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی به شدت انعطافپذیر و بلندپرواز، به دنبال موفقیت و گاها جاهطلب است. او مثل مایعی است که به شکل ظرفی که درونش قرار گرفته در میآید. شیک پوش و خوش مشرب است و روی تصویری که از خود ارائه میدهد حساسیت زیادی دارد. او باور دارد که با دستاوردها برایش احترام میآورند و برای دوست داشته شدن باید موفق بود. برای همین سخت کوش، همیشه در حال کار، سریع و هدفگراست. او ممکن است گاهی تصویر غیر واقعی و اغراق شده ای از خود به دیگران نمایش دهد.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی دراماتیک، خیالپرداز و دارای خلق وخوی متغیر است. او تمایل زیادی به خاص بودن دارد و اغلب این کار را با استفاده از موارد متعدد هنری انجام میدهد. ظاهری متفاوت از ارف دارد و میخواهد به عنوان شخصی متفاوت و خاص دیده شود. او همیشه درگیر داشتههایی است که از دست داده و در آرزوی چیزهایی است که دست نیافتنی باشد. برای تیپ 4 هیچ وقت داراییهایش کافی نیستند و به داراییهای دیگران حسادت میورزد. نه فقط در مسائل مادی بلکه در همه جوانب زندگی.
این تیپ شخصیتی انیاگرام فردی کنجکاو، منزوی، فکور، نوآور، مشاهدهگر و در زمینههای زیادی مانند یک متخصص است چرا که همیشه در صدد کسب دانش و مهارت میباشد. او هرچقدر هم که میترسد که به اندازهی کافی دانش را ذخیره نکرده باشد. او یک جمعآوری کننده ی قدرتمند اطلاعات است اما در ارائهی آن به دیگران خساست پیشه میکند. در کل زیاد اهل معاشرت و صمیمیت نیست، بیشتر میخواهد تنها باشد و به این راحتیها هم، هر کسی را به این خلوت لذت بخش بخود راه نمیدهد.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی عیبیاب، سنتگرا، پایبند به اصول، متعهد، وفادار، مضطرب و مشکوک به هر چیز جدید و تازه است. نگاه او به جهان مانند یک نظامی در حال آمادهباش است که هر تازه وارد را ابتداعا به مثابه یک محاجم تفسیر میکند. او همیشه آماده دفاع از خود است و خطرات احتمالی را از قبل پیشبینی میکند تا برای مقابله با آنها، پیش از وقوع اقدامات دفاعی لازم را به انجام رسانده باشد. تیپ 6 مشکل اعماد کردن دارد اما اگر به چیزی اعتماد کند به شدت به آن وفادار خواهد بود.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی شوخطبع، اهل تفریح و هیجان، تفننطلب و هیجانخواه است که همیشه دوست دارد تجربههای هیجانانگیز و مفرحی داشته باشد. او در تفریح و خوشگذرانی زیادهخواه است و از کارهای جدی دوری میکند. تیپ 7 میخواهد زندگی یک جشن بیپایان باشد که در آن همیشه لذت بردن در اولویت قرار دارد. برای او داشتن گزینههای زیاد و حق انتخابهای فراوان اهمیت دارد و هرگز نمیخواهد به خاطر کار، خانواده یا غیره در محدودیت قرار بگیرید و از شادی محروم شود.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی خود رای، قاطع، سختگیر و حقبهجانب است که میخواهد همه کس و همه چیز را تحت کنترل خود درآورد. برای او کار کردن برای دیگران و زیر دست فرد دیگری بودن عذابآور است و دوست دارد در راس هر گروه و هر سازمانی قرار بگیرد که در آن عضویت دارد. برای تیپ 8 زندگی مانند یک مسابقه بیپایان است که باید در آن برنده شد و آدمها به دوستهی قویهایی که باید با آنان مقابله کرد و ضعیفهایی که میشود بر آنان مسلط شد تقسیم میشود. او از کسانی که مقام و مرتبهی او را به رسمیت بشناسند حامی خوبی خواهد بود.
این تیپ شخصیتی انیاگرام، فردی میانجی، آرامشطلب، تنشزدا و اهمالکار است که نظرات خود را برای همراهی با جمع، مطرح نمیکند.او از هرگونه تغییر (حتی در جهت مثبت) خوشش نمیآید و دربرابر دگرگونیها مقاومت میکند تا آرامشی که دارد حفظ شود. برای او حفظ شرایط موجود در اولویت است پس گاهی تنبلی را پیش میگیرد تا کاری نکند که موجب تغییر شرایط شود. او میتواند مشکلات را به خوبی حلوفصل نماید و راهحل میانه را پیشنهاد دهد. برای تیپ 9 مهم است که نظر همه شنیده شود. او مشاور خوبی است.
تا اینجا با کلیات همه تیپهای شخصیتی و اندکی از محدودههای شخصیتی در مبحث انیاگرام آشنا شده اید اما برای درک هرچه بیشتر این مکتب شخصیتشناسی لازم است تا بسیاری از اطلاعات دیگر را هم در ذهن خود ذخیره کنید. شناخت تیپ برخی از افراد (حتی خودتان) ممکن است دشوارتر از دیگران به نظر برسد چرا که گاه نمود رفتاری تیپی را نشان میدهد و گاه تیپ دیگری را به نمایش میگذارد. در اینجاست که باید با مباحث تیپهای فرعی، شیفت شخصیت و بالهای انیاگرام بیشتر آشنا شویم.
در شیفت شخصیتی، تیپهای ایناگرام در شرایط ایمن و تنش روانی، بر اساس خطوط داخلی و از پیش تعیین شده، موقتا رفتار تیپ شخصتی دیگری را از خود نمایش خواهند داد.
هر تیپ شخصیتی بر حسب چسبندگی به یکی از سه راهبر بقای (فردی، جنسی و اجتماعی) مدل متفاوتی از شخصیت همان تیپ را از خود به نمایش خواهند گذاشت .
هر تیپ شخصیتی در انیاگرام میتواند خالص باشد، اندکی از ویژگیهای تیپ سمت چپ خود (بال چپ) را در خود داشته باشد یا کمی از ویژگیهای تیپ سمت راست خود (بال راست) را دارا باشد